Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Каб так было ў нас, то фальсыфікавалі б яшчэ больш». Беларусы назіралі за выбарамі ў Швэцыі


Тацьцяна Караткевіч, Вольга Кавалькова, Ганна Каанапцкая, Андрэй Дзьмітрыеў, Ганна Ягорава, Аляксандар Сілкоў
Тацьцяна Караткевіч, Вольга Кавалькова, Ганна Каанапцкая, Андрэй Дзьмітрыеў, Ганна Ягорава, Аляксандар Сілкоў

Датэрміновае галасаваньне, яўка 85% і назіральнікі АБСЭ. У Швэцыі завяршыліся парлямэнцкія выбары. Сьвет прызнаў іх вынікі, а швэды ў чарговы раз пацьвердзілі свой імідж як як адной з самых празрыстых сыстэмаў у сьвеце. За фіналам галасаваньня сачылі беларускія палітыкі.

Выбары ў Швэцыі мясцовыя камэнтатары называлі «самымі драматычнымі ў пасьляваеннай гісторыі». Усё праз імавернасьць вельмі добрага выніку папулісцкай і эўраскептычнай партыі «Швэдзкія дэмакраты». Правая партыя і сапраўды палепшыла свой папярэднік вынік, але заняла ў гонцы трэцяе месца зь меншай падтрымкай, чым чакалася — 17,6%.

Нядзельныя выбары ў нечым і сапраўды былі гістарычнымі. Упершыню за імі сачылі назіральнікі АБСЭ. Гэта быў адказ на абвінавачваньні Ўладзімера Пуціна, які заявіў, што Захад сочыць за выбарамі ў Расеі, а пры гэтым ня хоча паглядзець, што адбываецца ва ўласным двары. Угаворваць швэдаў не давялося.

Сярод назіральнікаў за выбарамі былі і беларускія апазыцыянэры. Яны распавялі Свабодзе пра ўражаньні ад выбараў, якія зьбіраюць самую высокую ў сьвеце добраахвотную яўку.

Агітацыя

​Сустаршыню руху «Гавары праўду» Андрэя Дзьмітрыева ўразіла цывілізаванасьць выбарчага працэсу ўжо на ўзроўні агітацыі.

«Плякатамі з выявамі кандыдатаў заклееныя літаральны ўсе ліхтары ў горадзе. І цікава, што людзей гэта не раздражняе. У самым цэнтры сталіцы выдзеленае месца для кожнай партыі, дзе кожны можа паставіць намёты і агітаваць. Ёсьць і агульная сцэна, дзе можна выступаць, загадзя замовіўшы час. Адна партыя выступае за другой. Усё вельмі цывілізавана», — распавядае Дзьмітрыеў.

Палітык быў пад уражаньнем ад выбарчых дэбатаў. Гэта не размова кандыдата зь вядучым, а эмацыйная дыскусія паміж удзельнікамі кампаніі. І ўсё адбываецца ў наўпроставым эфіры, каб ніхто ня змог абвінаваціць ані журналістаў, ані ўдзельнікаў у маніпуляцыі.

Дарэчы, выбарчая агітацыя ў Швэцыі дазволеная і ў дзень асноўнага галасаваньня. Але плякаты кандыдатаў, напрыклад, павінны быць не бліжэй за 15 мэтраў ад выбарчага ўчастку.

Датэрміновае галасаваньне

У Швэцыі, як і Беларусі, існуе датэрміновае галасаваньне. Але швэды, як распавядае Вольга Кавалькова зь Беларускай Хрысьціянскай Дэмакратыі, пайшлі значна далей, у іх галасаваць перад асноўным днём выбараў можна цягам двух тыдняў.

Каляровыя бюлетэні для трохузроўневых выбараў
Каляровыя бюлетэні для трохузроўневых выбараў

«Гэтым разам яўка падчас датэрміновага галасаваньня моцна адрозьнівалася ад папярэдніх выбараў. Раней яна была ў раёне 25%, а гэтым разам 40%. Дарэчы, прагаласаваць датэрмінова можна і ў іншым рэгіёне, без аніякіх талёнаў. Твой голас потым і так дасылаюць у твой рэгіён», — распавядае Кавалькова.

Яна дадае, што сёлета ў Швэцыі пачалі ўпершыню ўжываць пераносныя скрыні, таму галасаваць можна было і з дому. У Швэцыі таксама дазволенае і галасаваньне па давернасьці.

Гучыць неверагодна, але швэдам падчас датэрміновага галасаваньня дазволена аддаваць свой голас нават некалькі разоў.

«Бюлетэнь кладзецца ў капэрту, падпісваецца і дасылаецца ў камісію. Але ты можаш зьмяніць думку па нейкіх прычынах і ў асноўны дзень прагаласаваць інакш. Лічыцца тваё апошняе галасаваньне», — тлумачыць Андрэй Дзьмітрыеў.

Чэргі

​Швэды абсалютныя лідэры ў сьвеце па добраахвотнай яўцы. Яна сягае нават 90%. Гэтым разам на ўчасткі прыйшло 85% грамадзян каралеўства.

«У Швэцыі сапраўды на ўчастках стаяць чэргі. У нас пры такой жа яўцы ў дакумэнтах участкі проста пустыя. Людзі паводзяць сябе на ўчастках вельмі вольна. Могуць выйсьці, падумаць, вярнуцца, перадумаць і зноў вярнуцца», — распавядае Дзьмітрыеў.

Галасаваньне

Бюлетэнь для галасаваньня ў Швэцыі даюць не прадстаўнікі выбарчай камісіі, а прадстаўнікі партыяў, якія ўдзельнічаюць у галасаваньні.

«Кожная партыя стаіць перад выбарчым участкам, мае сваю стужку, каб прасьцей было адрозьніць, і раздае свае бюлетэні. Гэты бюлетэнь не кідаецца ў скрыню, а ўкладаецца ў спэцыяльную капэрту. Туды кладзецца бюлетэнь той партыі, за якую ты аддаеш голас. Бюлетэні рознакаляровыя, бо разам з выбарамі ў парлямэнт адбываюцца і выбары ў іншыя ўзроўні ўлады. І толькі потым сябра камісіі кідае бюлетэнь у скрыню», — кажа Вольга Кавалькова.

Цікава, што ў Швэцыі можна прагаласаваць і без пашпарту. Андрэй Дзьмітрыеў распавядае, што калі ёсьць праблема з дакумэнтам, які пацьвярджае асобу, то справу можа вырашыць іншы чалавек, які ў стане яе пацьвердзіць

«Калі маеш праблемы з дакумэнтам, скончыўся тэрмін дзеяньня пашпарту, напрыклад, то прыводзіш сябра. Калі ён пацьвярджае, што гэта ты, то галасуй, калі ласка», — кажа сустаршыня «Гавары праўду».

Камісіі, дарэчы, лічаць толькі тыя бюлетэні, якія знаходзяцца ў скрыні. Сапсаваных бюлетэняў ніхто ня лічыць. Для назіральнікаў няма ніякіх чырвоных рысаў, за якія нельга заходзіць, кажа Дзьмітрыеў. А назіраць можна нават без пасьведчаньняў.

Гарадзенскі сябра БХД Аляксандар Абуховіч ня толькі здолеў зьняць працэс падліку галасоў на ўчастку ў Стакольме. Паводле яго, прадстаўнікі камісіі нават узрадаваліся, калі ён сказаў, што будзе фатаграфаваць падлік. Гэты працэс ён назваў самым празрыстых з тых, якія калі-небудзь бачыў.

Паплечніца Дзьмітрыева, былая кандыдатка ў прэзыдэнты Тацьцяна Караткевіч гаворыць Свабодзе, што гарантыя цывілізаванасьці выбараў у Швэцыі — гэта давер грамадзянаў да палітыкаў і наадварот.

«Зьдзівіла яўка — 85 адсоткаў і вельмі актыўныя дыскусіі. Як нам распавядалі самі швэды, у гэтай кампаніі быў вельмі высокі ўзровень папулізму і пераход на асабістую крытыку. Але, тым ня менш, адчуваецца, што ў швэдаў ёсьць давер да інстытуту выбараў і выбарчага заканадаўства», — гаворыць Караткевіч.

Зь ёю згодны і старшыня Руху «За Свабоду» Юры Губарэвіч. Паводле яго, ключавы фактар справядлівасьці швэдзкіх выбараў — давер.

«Назіральнік просіць інфармацыю і яму яе без праблемаў даюць. Поўны давер і празрыстасьць», — гаворыць Губарэвіч

Дадатковым мэханізмам праверкі ён называе правядзеньне экзіт-полаў. Іх вынікі абвяшчаюцца адразу пасьля закрыцьця ўчасткаў.

Юры Губарэвіч і лідэрка швэдзкіх хрысьціянскіх дэмакратаў Эба Буш
Юры Губарэвіч і лідэрка швэдзкіх хрысьціянскіх дэмакратаў Эба Буш

«Дадзеныя, якія атрымліваюць камісіі істотна не адрозьніваюцца ад апытаньняў. Гэта яшчэ раз даказвае, што камісіі працуюць сумленна. У беларускіх умовах усё гэта прывяло б да яшчэ большых фальсыфікацый. Але ў Швэцыі прынята давяраць адзін аднаму. Тут нават няма думкі, што нехта можа сфальсыфікаваць выбары».

***

Як і належыць дэмакратычнай краіне, у Швэцыі інтрыга выбараў захоўвалася да апошняга моманту. Па выніках падліку галасоў, амаль пароўну галасы паміж сабой падзялілі Альянс правацэнтрысцкіх партый (40,3 %) і кіроўны чырвона-зялёны блёк, у які ўваходзяць сацыял-дэмакраты, Партыя зялёных і Левая партыя (40,6 %).

Правая партыя «Швэдзкія дэмакраты» набрала больш за 17,6% галасоў выбарнікаў. Гэта найлепшы вынік у гісторыі партыі. Яна вядомая сваёй антыэўрапейскай пазыцыяй, выступае за ўзмацненьне жорсткасьці міграцыйнай палітыкі.

Посьпех «Швэдзкіх дэмакратаў» сур’ёзна абцяжарвае фармаваньне ўраду, паколькі ані левацэнтрысцкая кааліцыя на чале з сацыял-дэмакратамі, ані правацэнтрысты ня будуць мець у парлямэнце абсалютнай большасьці, а ўступаць у кааліцыю з правымі папулістамі ніхто ня хоча.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG