Ян Максімюк размаўляе зь беларускім расейскамоўным паэтам Дзьмітрыем Строцавым пра тое, як пратэстная сытуацыя ў Беларусі ўплывае на яго творчасьць.
Старая і новая мова
— Дзьмітры, я папрасіў у вас размовы, каб даведацца вашай думкі, што трэба рабіць паэту і што робіць паэт у гэты час вялікага палітычна-грамадзкага ўздыму ў краіне, які таксама ёсьць часам, што скрываць, вялікага палітычна-грамадзкага расчараваньня ды псыхалягічнай траўмы. Не да паэзіі цяпер, як лічаць некаторыя? Ці, можа, наадварот — паэзія сёньня вельмі дарэчы?
— Вельмі важнае пытаньне. Я на гэтае пытаньне пачаў адказваць задоўга да нядаўніх падзей. Упершыню яно востра паўстала для мяне ў 2006 годзе, калі быў малы студэнцкі «майдан» на Кастрычніцкай плошчы ў Менску. Гэтая падзея вельмі мяне ўзрушыла. Я адчуў унутраны заклік адказаць на яе і зразумеў, што я не магу адэкватна адказаць, таму што ў мяне няма мовы. То бок тая мова, якую я выпрацоўваў, у якой я існаваў да таго часу, яна ня схоплівала гэтай падзеі.
Я тады напісаў паэму «Лоскутная ода». Я лічу, што гэта вельмі важны твор для мяне, ён атрымаў вельмі годную крытыку. Але потым я пачаў прыглядацца да гэтай праблемы і паспрабаваў зразумець, што адбываецца: чаму ёсьць запыт да мяне як паэта, у першую чаргу ўнутраны запыт, на мой адказ? То бок тут была праблема мовы, нематы… Пасьля гэтага ў мяне зьявілася кніга «Газета», паэтычны зборнік з такой правакацыйнай назвай. За «Газетой» пайшоў «Шаг», і можна сказаць, што да апошніх беларускіх падзей як паэт я аказаўся гатовы.
Навошта паэт грамадзтву
Па-першае, я перакананы, што паэт у целе такога крызісу — на сваім месцы. Ён для таго і падораны грамадзтву, каб сьведчыць, адказваць і быць голасам. Узрушэньне — гэта цяжкое перажываньне, якое зьбівае чалавека з ног і пры гэтым, канешне, пазбаўляе дару маўленьня. Звычайны чалавек, калі ўзрушаны, — маўчыць. А паэт — гэта той, хто ў гэтай сытуацыі не губляе дару маўленьня. І ў мяне ёсьць сваё тлумачэньне, чаму гэта адбываецца. Ён, уласна, такім голасам зьяўляецца.
Іншая справа, што паэзія крызісу, паэзія ўзрушэньня, — яна іншая. І да яе трэба падыходзіць зь іншымі крытэрамі. Часта бывае, што мы, як крытыкі, як слухачы, аказваемся не гатовымі сустрэць гэткае мастацкае выказваньне як менавіта мастацкае. Мы атрымліваем нейкі адказ, але часта кваліфікуем яго як сытуацыйны. Вось, мастак аказаўся ў складанай сытуацыі, быў вымушаны адкінуць усе свае магчымасьці і загаварыць нейкай дзіўнай, немастацкай мовай. Так, ён нам адказвае, ён нас падтрымлівае, але міне нейкі час і гэтыя стыхійныя творы схлынуць разам з гэтай бурлівай рэальнасьцю, і будзе патрэбнае нейкае менш ангажаванае і больш якаснае выказваньне.
На прыкладзе маіх водгукаў на грузінскія падзеі 2008 году, на ўкраінскія падзеі, я магу сказаць, што такога не адбываецца. Так, застаюцца ня ўсе творы, але значны корпус захоўвае актуальнасьць і значэньне для чытача ў сытуацыі пасьля катастрофы, пасьля крызісу, пасьля ўзрушэньня.
Уключаны ў падзеі
— Як цяперашнія падзеі ў Беларусі паўплывалі на тое, што вы пішаце? Яны неяк адгукаюцца ў вашых вершах?
— Я б сказаў так: палітычная рэальнасьць Беларусі адзываецца ў маёй творчасьці на працягу сарака гадоў. Я стараюся як паэт адказваць і быць уключаным у падзеі. Тое, што пачало адбывацца са мной напачатку лета, паступова ўключыла мяне. Я не магу сказаць, што ёсьць нейкая пэрыядычнасьць, але цяпер я знаходжуся ў стане творчай актыўнасьці, пастаянна пішу ў нейкім сэнсе газэтныя, у нейкім сэнсе рэпартажныя вершы. І я бачу, што гэта не бескарысны занятак.
У мяне ёсьць такі досьвед, што я напісаў верш, вечарам яго апублікаваў, ранкам прачнуўся і пабачыў, што ён перакладзены на ангельскую мову і апублікаваны ў ангельскім сеткавым часопісе. То бок актуальнасьць, апэратыўнасьць маіх выказваньняў адпавядае запыту і беларускага грамадзтва, і ўсіх тых, хто з трывогай і хваляваньнем сочыць за тым, што адбываецца ў нас.
Літоўскі кліп
— Музыканты зь Літвы запісалі музычны кліп зь песьняй на ваш верш, каб выказаць салідарнасьць зь беларускімі пратэстамі. Вы напісалі гэты верш адмыслова для гэтага музычнага роліка?
— Не, тут якраз вельмі цікавая сытуацыя. Музыканты з Клайпеды захацелі выказаць сваю салідарнасьць прафэсіянальным чынам, гэта значыць, напісаць музыку і зрабіць кліп на верш беларускага паэта, які цяпер адгукаецца на бягучыя падзеі. Яны зьвярнуліся да мяне, я пагадзіўся, пайшоў у студыю запісу да беларускіх музыкантаў, менскіх сяброў, і мы вельмі добра запісалі некалькі актуальных вэрлібраў з таго, што я напісаў за апошні час.
Я адправіў гэта літоўцам, а паралельна зрабіў публікацыю на Фэйсбуку, прысьвечаную аднаму зь першых беларускіх шматтысячных маршаў, дзе я паспрабаваў выказаць настрой і інтанацыю падзеі, у якой я ўдзельнічаў. Ні адзін з маіх актуальных вершаў не адпавядаў гэтай публікацыі, і я проста ўспомніў верш, які быў напісаны даўно, гадоў 15 таму, але нёс тую сьвяточную, пераможную інтанацыю, якая была на маршы. Я апублікаваў на Фэйсбуку гэты верш і прыклаў да яго сучасныя фатаграфіі з маршу.
Аказалася, што літоўскія калегі захацелі падтрымаць менавіта гэтую інтанацыю. Не інтанацыю пратэсту ў пляне крытычнага ці параненага выказваньня, а інтанацыю народнага ўздыму, запалу… Яны сказалі: Дзіма, мы хочам зрабіць песьню на гэты верш. І я, як мастак, як паэт, падпарадкаваўся гэтай інтуіцыі. Я ня стаў пераконваць іх, што гэта было напісана даўно. Я ім паверыў, я зразумеў, штó імі рухае, і што падтрымка нам будзе не ў салідарызацыі з болем, а салідарызацыі з нашай моцным, пераможным, радасным, сьвяточным настроем у краіне, з тым, што таксама ў нас ёсьць. Яны зрабілі кліп, і мне здаецца, што гэта ўдалая работа і яна будзе ўспрынятая беларусамі.
Новы фэномэн
— У Фэйсбуку вы напісалі пост пра менскія двары і пра тое, што там цяпер вечарамі зьбіраюцца людзі, якія гадамі жылі побач адзін аднаго, але ніколі раней не зьбіраліся разам і не размаўлялі. А цяпер сытуацыя, вы пішаце, зьмянілася. Што і чаму зьмянілася? Вы былі на такім дваровым зборышчы?
— Я бываў і раней, а ўчора на такім дваровым сходзе я і мае калегі чыталі вершы і сьпявалі песьні. Гэта сапраўды зусім новая рэальнасьць, і яна ня ў меншай ступені, чым шматтысячныя пратэстныя маршы, сьведчыць пра новыя народзіны беларускага грамадзтва і беларускага народу. Таму што гэта адбываецца ня толькі ў Менску, ня толькі ў сталіцах. Такая салідарызацыя, на вельмі вялікай глыбіні, у якасьць любві, адкрытасьці, адбываецца ва ўсёй Беларусі. То бок гэта сапраўды зусім новы фэномэн, якім можна зьдзіўляцца і якому можна радавацца.
Жывы голас
— Наколькі істотна паэту мець жывы кантакт са сваімі чытачамі ці слухачамі, выступаючы з чытаньнем вершаў непасрэдна перад імі, перад жывой аўдыторыяй? Гэта нешта сутнасна іншае, калі людзі бачаць і чуюць жывога паэта, чым тое, калі яны чытаюць яго вершы ў друкаваным зборніку ці на старонцы ў сацыяльнай сетцы?
— Я пра гэта калісьці пісаў і цяпер проста паўтаруся. Маё перакананьне такое, што паэзія — гэта не фэномэн пісьма, а фэномэн маўленьня. Адным з галоўных выказьнікаў паэзіі і культуры зьяўляецца голас. Голас у таленавітага паэта можа быць захаваны і на пісьме, але калі ёсьць магчымасьць прамога, вуснага паведамленьня твору аўдыторыі, то гэта вялікая перавага і вялікая радасьць для мастака, для паэта.
Інтэрнэт
— Наколькі для вас як для паэта істотная ваша прысутнасьць у інтэрнэце, у сацыяльных сетках? Вы карыстаецеся гэтымі камунікацыйнымі магчымасьцямі, якія дае інтэрнэт, каб — як тут сказаць? — прасоўваць сваю асобу і сваю творчасьць?
— Я помню, што мне было вельмі цяжка ўваходзіць у сеткавую прастору. Хоць я атрымліваю неверагоднае задавальненьне, радасьць і ўздым ад прамога сумоўя з аўдыторыяй, мне калісьці і на сцэну выходзіць было вельмі цяжка. Мне больш зразумелы адзінокі стан, мэдытацыйны стан, роздумы, зьбіраньне слоў, сэнсаў. Калі я быў вымушаны, як усе мы, выйсьці ў гэтае адкрытае мора, спачатку «Жывога Журнала», потым Фэйсбука, я быў пастаянна ў стрэсавым, шокавым стане. Мне здаецца, што цяпер я ў нейкай ступені адаптаваўся.
Я не пашыраю поле, я не асвойваў Інстаграм, я не асвойваў як сьлед Тэлеграм, нейкія іншыя плятформы і пляцоўкі. У маім інструмэнтарыі ў асноўным Фэйсбук, пошта. Я безумоўна ўдзячны гэтым магчымасьцям, асабліва гэта зьвязанае з магчымасьцю публікаваць вось такія, скажам так, палітычныя, актуальныя ці экспэрымэнтальныя рэчы, калі я не сутыкаюся з рэдактарскай воляй, калі я не сутыкаюся з цэнзурай у тым ці іншым выглядзе… То бок я — аўтар і рэдактар сваіх публікацый, я сам разьмяшчаю свае тэксты і выказваньні ў інтэрнэце і наўпрост сустракаюся з чытачом ці слухачом. Гэта цалкам новая магчымасьць, і я думаю, што яна яшчэ да канца не адрэфлексаваная — то бок, што яна нам дае.
Актуальныя вершы Дзьмітрыя Строцава
ЖЕНЩИНЫ В БЕЛОМ
ева
ты
уже победила
пусть
в одной
отдельновзятой
стране
13.08.2020
*
как удивительно
все же привести на площадь подругу
утром главный вояка страны возопил
пусть будет геноцид своего народа
сначала солдаты выстрелят вверх
а потом откроют огонь на поражение
взявшись за руки пройти по проспекту
как в последний раз
и вдруг на площади задышать
свободно
ключи у соседей
у собаки вода и запас сухарей на сутки
пройти через двор
где беспечная падает тень
выйти на улицу
где святая бредёт повседневность
может эти двое из всех
движутся в наше безумие
на расстрел
соскочить
ещё ничего не поздно
тошнота паническая атака
конечно ты можешь всегда повернуть
назад
глаза и глаза и глаза
шеф усё пропало мы победим
шеф усё пропало мы победим
кто и когда превращает
первобытный животный страх
в свободу и счастье
кто эти двадцать человек
что так раздражают диктатора
почему от них рябит в глазах
эвакуация лукашенко из дворца
началась прямо в эти минуты
лукашенко покидает дворец
прямо в эти секунды
нет дракон опять возвращается
с автоматом в клешне
шеф усё пропало мы победим
мы дико устали
мы победим
23.08.2020
*
мы как
мы держимся
в стране двоевластие
по-белорусски
когда собираются
триста тысяч белорусов
власть народа
когда расходимся
по домам
власть
президента ОМОНа
27.08.2020
ТАК ПОБЕЖДАЕМ
победа
складывается
из едва различимых
гомеопатических жестов
как собираются
минские стотысячные марши
из дворовых капель
уличных ручейков
в людской океан
10.09.2020
ХОР МОЕГО НАРОДА
это не массовое мероприятие
несанкционированные
мольбы и стоны истязаемых
энкэвэдэшной шпаной
кэгэбешной и эмвэдэшной мразью
в пыточных рувэдэ и тюрем
это не массовое мероприятие
предсмертные хрипы
повешенных в лесопарках
закопанных заживо
гопотой из омона
это не массовое мероприятие
это разорванная матка моей страны
хор родовой травмы моего народа
10–18.09.2020
