Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Фашызм — гэта рэпрэсіі плюс ідэалёгія. У нас рэпрэсіі ёсьць, а моцнай ідэалёгіі няма і быць ня можа», — гісторык Цімафей Акудовіч


Прадстаўнікі БРСМ. Менск, 4 траўня, 2017 года. Ілюстрацыйнае фота
Прадстаўнікі БРСМ. Менск, 4 траўня, 2017 года. Ілюстрацыйнае фота

Гісторык Цімафей Акудовіч адказвае на пытаньне, якую ідэалёгію прапаноўвае цяперашні рэжым, разважае, ці можна назваць яе фашызмам, і тлумачыць, чаму не ўдалося зрабіць прыгожую ідэю зь беларуска-савецкай спадчыны.

Сьцісла:

  • Дзяржава ў пэўны момант пагадзілася абаперціся на ідэалёгію, прапанаваную беларускім грамадзтвам.
  • Але раптам, у разуменьні ўлады, «Радзівіл здрадзіў».
  • На пустое месца прыйшлі тыя, хто не баіцца запэцкаць рукі ў хлусьні, падтрымаць злачынствы.
  • Сучасная Беларусь усё бліжэй да фашызму і сталінізму.
  • Яны запусьцілі піянэраў, БРСМ — але так і не змаглі стварыць з савецкай ідэнтычнасьці нейкую ідэю, якая запальвала б.

— Доўгі час у беларускага рэжыму не было нейкай уцямнай ідэалёгіі, акрамя ідэі ўтрыманьня ўлады любой цаной. Але апошнім часам у прадукцыі прапагандыстаў усё больш зьяўляецца наратыву, уласьцівага расейскім шавіністам і імпэрцам. Раней ён быў маргінальны і выпадковы, але цяпер становіцца мэйнстрымам. Ці можа зараз афіцыйна запанаваць выразна рускаміраўская ідэалёгія?

— Не, мне падаецца, гэта проста рэакцыя на сытуацыю і эклектыка, сумесь розных элемэнтаў.

Цімафей Акудовіч
Цімафей Акудовіч

Дзяржава ўжо спрабавала аднойчы, на пачатку нулявых, асэнсавана стварыць ідэалёгію, калі былі запушчаныя пасады ідэолягаў, калі спрабавалі напісаць падручнік беларускай ідэалёгіі, стварылі музэй. Не атрымалася, і ўсе гэта прызналі. І дзяржава ў пэўны момант нават пагадзілася абаперціся на ідэалёгію, прапанаваную беларускім грамадзтвам. Скарына, Эўфрасіньня Полацкая, ВКЛ, «Пагоня» ў гербе Віцебскай вобласьці. Беларуская незалежнасьць, ідэнтычнасьць — на нейкім этапе нават быў пэўны кансэнсус.

Але калі грамадзтва гэтак няўдзячна «здрадзіла» дзяржаве, то гэтая ідэалёгія была адкінутая. І на пустое месца прыйшлі тыя, хто не баіцца запэцкаць рукі ў хлусьні, падтрымаць злачынствы. Гэта былі прыхільнікі ідэяў «вялікага Сталіна», якія занялі месца, што пуставала. І таму тая «ідэалёгія», якая цяпер пануе, — гэта хутчэй сьведчаньне бясьсільля ўлады, а не яе нейкай трансфармацыі.

— Калі раней сапраўды прысутнічаў кансэнсус па такіх тэмах, як беларускі сувэрэнітэт, ці па такіх дзеячах, як Каліноўскі і Касьцюшка, якія яшчэ з савецкіх часоў успрымаліся як нацыянальныя героі Беларусі, — то цяпер атака ідзе і на іх постаці. У цяперашняй сытуацыі ніхто ва ўладзе не рызыкуе сказаць нешта супраць прарасейскага імпэрскага наратыву?

— Я думаю, гэта проста спроба ў змаганьні з палітычнымі апанэнтамі змагацца зь іхнымі сымбалямі. Ва ўлады якая ідэалягічная аснова? «Вялікая Айчынная вайна», і нічога іншага няма. Усё астатняе, што грамадзтва спрабавала выгадаваць, а дзяржава была нібыта ня супраць (бо гэта сымпатычна выглядала, Нясьвіж, помнікі Сапегу), — гэта ўсё раптам стала сымбалем грамадзтва.

І зараз яны на гэта нападаюць, бо на гэта зручна нападаць, бо ёсьць напрацаваныя мэтадычкі, у рускіх шавіністаў. Крытыка ідзе звычайна па ўжо падрыхтаваных каналах. І ідэолягі такім чынам б’юць па сваіх апанэнтах. Іх ня дужа цікавіць Касьцюшка, я думаю. Яны, можа, і на адкрыцьці гэтага помніка былі. Яны каштоўнасьць гісторыі не разумеюць, для іх гэта проста інструмэнт змаганьня з палітычнымі апанэнтамі.

— А як варта назваць цяперашнюю новую форму, якую набывае дзяржаўная практыка і структура з улікам апошніх хваляў рэпрэсіяў? Аналітыкі ўжо гавораць пра пераход ад аўтарытарызму — да таталітарызму альбо да фашызму...

— На жаль, мы ўсё больш падыходзім да параўнаньня з фашызмам альбо сталінізмам. Відавочная спроба пабудаваць дыктатуру дзеля захаваньня ўлады. Мы і раней параўноўвалі, але раней гэта было да канца не апраўдана. А цяпер сучасная Беларусь усё бліжэй да фашызму і сталінізму.

Іншая справа, што ў іх нічога не атрымаецца. Бо фашызм — гэта рэпрэсіі плюс моцная ідэалёгія, якая ўсіх захоплівае. А ў нас рэпрэсіі ёсьць, але моцнай ідэалёгіі няма і быць ня можа.

— Сапраўды, усе дыктатарскія рэжымы, ад левых да правых, мелі сваю ідэалёгію: ад сацыялізму Кастра на Кубе ці апоры на ўласныя сілы, «чучхэ» ў Паўночнай Карэі — да кансэрватыўных і рэлігійных каштоўнасьцяў лацінаамэрыканскіх дыктатараў ці Франка ў Гішпаніі. Чаму рэжыму Беларусі, па-вашаму, ня ўдасца пабудаваць уласную ідэалёгію?

— Людзі павінны падтрымліваць тое, што робіць дзяржава, любыя рэжымы доўгатэрмінова трымаюцца толькі на згодзе, хаця б дастаткова істотнай часткі гэтых людзей. Сапраўды, усе дыктатарскія рэжымы XX стагодзьдзя трымаліся на пэўнай падтрымцы, якая дасягалася па-рознаму. Заўсёды была нейкая згода людзей, што менавіта так трэба. Была вера, што ўлада ўсё робіць правільна, вера, якой і блізка няма ў Беларусі.

— У Расеі, як падаецца, больш за палову грамадзян вераць, што вайна — гэта добра, Пуцін вялікі. Такі ў іх на сёньня грамадзкі кансэнсус (які, вядома, існуе да першай вялікай паразы). Чаму ў нас ня можа быць гэтаксама?

— Бо ў нас іншае грамадзтва. У Расеі грамадзтва больш падтрымлівае рэпрэсіі і ўсё, што робіць улада. Беларусы непазьбежна больш эўрапейскі народ, у нас людзі больш разумеюць, што такое самастойнасьць, самаарганізацыя і ўплыў грамадзтва на дзяржаву. Мы, як паказаў 2020 год, гэтага хочам, хочам, каб дзяржава была ўладкаваная менавіта з улікам думкі грамадзтва.

— Цяперашні ўхіл у шавіністычны расейскі наратыў — гэта неабходная даніна Крамлю як галоўнаму спонсару менскага рэжыму ці самадзейнасьць асобных прарасейскіх прапагандыстаў?

— Ідэалёгія — гэта ня тое, што можна сесьці і напісаць на аркушы паперы. Яна складаецца з таго, што ёсьць, з гісторыі і геаграфіі. Да жніўня 2020 году была даволі ўтульная для ўсіх ідэалёгія беларускай дзяржаўнасьці, дзе была «Вялікая Айчынная вайна», а побач Радзівіл і Нясьвіж. Але раптам, у разуменьні ўлады, «Радзівіл здрадзіў». І трэба запоўніць пустку. І яны бяруць тое, што ёсьць, найбліжэйшае. Найбліжэйшае — гэта корпус шавіністычных рускіх ідэяў. Я ня думаю, што гэта нейкі хітры плян.

— Але яны б маглі ўзяць нешта беларуска-савецкае. Расейска-шавіністычнае ва ўлады заўсёды выклікала пэўны недавер, яны ніколі гэта не прымалі так, як цяпер.

— Ведаеце, дзіўная штука атрымалася зь «беларуска-савецкім». Яго дзяржава не змагла пераўтварыць у ідэалёгію нават тады, на пачатку нулявых, калі было заданьне. Яны запусьцілі піянэраў, БРСМ — але так і не змаглі стварыць з савецкай ідэнтычнасьці нейкую ідэю, якая запальвала б, абнавіць яе.

А пасьля 2020 году ўжо ніхто ня ўзяўся будаваць гэтую складаную канцэпцыю адноўленай БССР, не да гэтага было. І яны ўзялі тое, што гарантавана магло па-хуткаму даць нейкі вынік. І гэта расейскі шавінізм. Тут зразумела, што гаварыць, зразумела, як будзе адгукацца. Таму яны гэта і ўзялі, у іх выбару не было.

  • 16x9 Image

    Віталь Цыганкоў

    Віталь Цыганкоў скончыў факультэт журналістыкі БДУ. Адзін з двух заснавальнікаў першага недзяржаўнага агенцтва навінаў БелаПАН. Працаваў ў газэтах «Звязда», быў карэспандэнтам у Беларусі расейскай «Независимой газеты», Associated Рress, аглядальнікам у газэце «Свабода». На беларускай Свабодзе ад 1994 году. Карэспандэнт расейскай Свабоды ў Беларусі.
     

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG