Новая перадача сэрыі “Падарожжы “Свабоды”.
Сапраўдная, заўсёдная бяда для ўсіх руднеўцаў — дрэнная якасьць пітной вады і нават яе адсутнасьць увесну.
Фама: “Няма вады! Выкапалі сваю крынічку, калодзеж. Мутная вада — два дні пастаіць — на цэлы палец пяску!”
Валянціна: “Як вясна, з вадой праблемы. Едзем зь бітонамі за два км. Рэчка затопіць калодзеж, чакаеш, пакуль спадзе. Тады чысьцім і зноў бярэм...”
Гэта сястра і брат Пазьнякі — 80-гадовыя Валянціна Мацьвееўна ды Фама Мацьвеевіч. Хоць падобнае паўтарыць мог бы тут кожны, бо праблема — зь векавой барадой. У навакольлі са шматлікіх дрыгвяных азёраў спрадвеку здабывалі так званую дрыгвяную руду — адсюль, між іншым, назва вёскі. Яе даставалі ўзімку, высушвалі і адпраўлялі на перапрацоўку ў жалеза. Вось і ваду тутэйшыя людзі вымушаныя піць, так бы мовіць, з мутным прысмакам.
Валянціна: “У нас дрэннае жыцьцё, разумееце?! На працу няма дзе ўладкавацца. Мой сын куды ні кідаўся — па спэцыяльнасьці няма. А сыны мае няп’ючыя. Былі б грошы, знаёмствы — тады можна. Гародніна, бульбачка свая — так і жывем. Пэнсія 165 тысяч — дзяцей глядзела, не працавала. Дый які заробак у калгасе быў?!”
У Валянціны Пазьняк — трое сыноў. На падворку галубятня, дзе дагэтуль выводзяцца рэдкія віды птушак. Было 40 вульляў зь меданоснымі пчоламі, што прыносілі да тоны мёду на год.
Двое сыноў зьехалі. Малодшы, Аляксандар, сантэхнік па спэцыяльнасьці, нават ня выйшаў на размову — саромеецца, што беспрацоўны. Колькасьць вульляў Пазьнякі ўжо скарацілі ўдвая. Дый наагул думаюць адмовіцца ад вытворчасьці мёду.
Валянціна: “Праца не апраўдваецца. Вы ведаеце, колькі што каштуе да гэтых пчолаў? Хімікаты, што зьнішчаюць блошак — 18 тысяч пяць палачак. А вашчына колькі каштуе, што закладаюць у рамкі! Літар мёду ж — 8—9 тысяч. У гэтым годзе мёду амаль не было, а грошы пайшлі на іх. Шкада — тут пчолы меданосныя, сеялі рапс для іх... Давялі ўлады народ. Пасьля вайны нам лягчэй было. Дый радзіць нічога ня стала — бульба прападае. Можа, і ад радыяцыі — мы ж непадалёк ад Чарнобыля. Жукі каларадзкія ўсё зьядаюць — іх жа не было столькі! Сотак 16 садзілі — палова гнільлё. Во я на кірмаш езьдзіла глядзець — з плямамі ва ўсіх уся...”
80-гадовага спадара Сасноўскага я сустрэў, ідучы па вёсцы. Той шкандыбаў асьцярожнымі крокамі, трымаючыся за парканы. Ішоў да суседкі тэлефанаваць у раён— ягоны тэлефон ужо некалькі тыдняў як не працаваў.
Сасноўскі: “Учора я ў Талачын званіў, сёньня — а ці прыедуць, чорт ведае. А так сяджу, як у КПЗ. (Сьмяецца.) Увесь час тут жыву. Чаму распалася Рудня? А якая тут праца? Памірай — цябе ніхто ня ўбачыць...”
Дапамагаю Мікалаю Цімафеевічу дайсьці да аднагодкі — таксама 80-гадовай спадарыні Марусевіч. Цётка Еўдакія тут жа завохкала...
Марусевіч: “Цяпер адны калекі. Дабрацца ў бальніцу няма на чым — пакуль тая “хуткая дапамога” прыйдзе! Аўталаўка прыходзіць — стаім, мерзьнем. Хоць бы “грыбочак” паставілі! Жывем самі па сабе. Няма ўладаў. У сельсавет пойдзем — адзінае, брыкет прывязуць...”
Па суразмоўніцы, як і па ўсім руднеўцам, моцна ўдарыла адмена льготаў.
Марусевіч: “У мяне быў мужык інвалід вайны другой групы — памёр. Няшчасную капейку за сьвятло, за тэлефон адмянілі. Была аплата напалову і ў Оршу паехаць, за брыкет. А пэнсія — ай, калгасная і 300 не бывае...”
Карэспандэнт: “А вы раней Лукашэнку верылі?”
Марусевіч: “А што яму верыць — ці мы яго бачылі? (Сьмяецца.) Ці пагаворыш? Адмяніў, і ўсё нам. Будзем гараваць. Нават ня ведаю, ці праўда — “грабавыя” адмяніў. Калі раней — памрэш, пэнсіянэрам на гроб скідалі. Яго закон, яго права адмяняць — гэта ж начальнік! У Рудні нікога ня будзе — будзем паміраць у безгалосьсі гэтым...”
* * *
У сямейства Жураўскіх быў іншы настрой — балазе, дзень залатога вясельля. І хоць тры сыны-настаўнікі і дачка меліся прыехаць толькі на выходныя, настрой панаваў сьвяточны. Гаспадара, 71-гадовага Ўладзіміра Фядотавіча, былога трактарыста ды цяперашняга вясковага старэйшыну, сустрэў на выхадзе з уласнай лазьні. Жонка, Ларыса Прохараўна, былая паштарка, завіхалася ля печы. На стале — купа газэтаў. Перабіраем разам з гаспадарамі.
Жураўская: “10 выданьняў мы выпісваем — больш, чым хто...”
Карэспандэнт: (сьмяецца) “Эрас” — гэта толькі ў добрым сэнсе пра мужыка гаворыць...”
Жураўскі: “Народнае слова” — абласная газэта, “Частный детектив”, “Секретные материалы” — во такія выпісваю...”
Жураўская: “А я выпісваю “Гаспадыню”, “Афродита”, “Домашняя газета”. Усе любім чытаць. Шэсьць каналаў па ТБ ідзе — “Поле чудес” глядзім...”
Карэспандэнт: “А жыцьцё ў Рудні — “поле цудаў”?”
Жураўская: “Аўталаўка прыходзіць два разы на тыдзень — харошае жыцьцё. Ня трэба 3 км ісьці. Каня трымаем, пяць парсючкоў, пяць сьвіней, карова была. Дзеці дапамагаюць — козачку купілі. Во 10 год ставяць тэлефон — няма. Дзеці купілі мабільнік, пасьля таго, як дзед у студзені захварэў — 40 тэмпэратура...”
Жураўскі: “Улетку рэбры паламаў. Дык давялося радзіне званіць на Талачын. Талачын даў дазвол у Коханава, і тады толькі прыехалі па мяне...”
Карэспандэнт: “Нічога сабе “добрае жыцьцё”! А пэнсія колькі ў вас?”
Спадарства: “230... 330...”
Карэспандэнт: “Уладзімір Фядотавіч, хто вас прызначыў старэйшынам?”
Жураўскі: “Сельсавет — старшыня, Марыя Ўладзіміраўна Чачоткіна. Дае мне адразу 30 тысяч. Пясок прывозяць — я сам і разгарнуў дзьве машыны. А больш нікога няма...”
Выпіваем за сьвята па келіху хатняга віна. Гаспадароў цягне на ўспаміны.
Жураўская: “Жыў тут да 39 года пан Лашкоўскі. Сад быў, бацька працаваў — скрынкі зьбіваў. Цяпер яблыкі не зьбіраюць — нікому не патрэбныя. Хваліла маці, што пані была добрая... У 44-м Чырвоная Армія ўсіх узяла, адзін бацька прыйшоў. Ад астатніх ні слыху, ні прослыху. Юнакоў па 16 год забралі — і на пераправу празь Нёман. Казалі, быў чырвоны ад крыві. І па 10 чалавек у магілу...”
Жураўскі: “Працаваў трактарыстам. Быў перадавым — граматы, прэміі. Працаваў 15—16 гадзін. Дзеці малыя былі — каб зарабіць болей...”
Карэспандэнт: “Вярнуцца на 30 год — каб можна было зямлю ўзяць у прыватную ўласнасьць, фэрмэрам сталі б ці не?”
Жураўскі: “Дык узяў бы. У мяне і цяпер паўтара га...”
Спадарства Жураўскіх, безумоўна, самае дзейснае ў Рудні: робяць, што могуць — для сябе ды іншых. У прыватнасьці, гаспадар сам пабудаваў калодзеж — не дачакаўся дапамогі ад уладаў.
Жураўскі: “12 кольцаў — на 10 мэтраў. Хадзіў — “будзем рабіць, будзем рабіць”. Вырашыў зрабіць сам. Чачоткіна казала — палову вы заплаціце, палову сельсавет. У выніку ніхто нічога не заплаціў — “няма сродкаў”...”
Жураўская: “У нас адзіны слуп — дык хоць бы ўзімку было на нашай вуліцы сьвята! Я ўлетку зьвярнулася да Чачоткінай. Яна — “у сувязі з эканоміяй электраэнэргіі асьвятленьне адключаецца”. Увосень электрыкі прыехалі — “штосьці не кантачыць”.У сьнежні яшчэ напісала ў сельсавет. Ізноў — “мы вашу заяву пераслалі ў энэргазбыт”. І ўсё на гэтым скончылася...”
Карэспандэнт: “А што з Рудняй будзе?”
Жураўская: “Мы ня ведаем — дзень-два будзем жыць. Нашы дзеці ня прыйдуць сюды, хоць і чацьвёра іх. Тры чалавекі будуць дачнікі. На летні час прыяжджаюць а як апусьцела хата — рабуюць. А хто — халера яго ведае. Тут адзінае добрае дачнікам — чыгунка паблізу...”
Мінай Лявонавіч Карніенка выкупіў тут дом пад лецішча. У той дзень перавозіў лазьню з-пад Воршы. Сам жыве ў Талачыне, дзе ўзначальвае Савет народнага клюбу ды хору “Вэтэран”, што аб’ядноўвае тры дзясяткі чалавек. У 44-м быў паранены. Сябра апазыцыйнай ПКБ. Яму ж належыць вызначэньне “уладнапаслухмяны талачынец”, сэнс якога ён патлумачыў мне пры знаёмстве яшчэ тры гады таму.
Карніенка: “Гэты вэтэранска-пэнсіянэрскі кансэрватызм зьвязаны з тым, што некаторыя працавалі і, мусіць, менш атрымлівалі, чым пэнсія — таму зьвязваюць гэта з Лукашэнкам. Быў жа пэрыяд, якраз перад Лукашэнкам, калі надоўга затрымлівалі пэнсіі. Яны вельмі-вельмі забілі сабе: Лукашэнка прыйшоў — і рэгулярна дасюль даюць яе. А тое, што пэнсія ня ўсім дазваляе жыць годна — людзі ў нас прызвычаіліся ўсё сваё жыцьцё эканоміць...”
Выбар Рудні для будаўніцтва лецішча меў і палітычны падтэкст. Таму запытаўся ў спадара Міная:
Карэспандэнт: “Мінай Лявонавіч, я чуў, што ваша лецішча магло стаць базай нелегальнай дзейнасьці ПКБ, месцам сходаў?”
Карніенка: “Я выбраў вёску, каб яна была бліжэй да чыгункі і пасярэдзіне паміж Воршай ды Талачыном. Я з партыяй гэтай і памру. Для паплечнікаў сваіх я зраблю ўсё, нават калі мне гэта будзе і нязручна...”
Спадар Карніенка заплянаваў для сябе ажыцьцявіць у Рудні канкрэтныя жыцьцёвыя мэты.
Карніенка: “Хтосьці скажа — “што яму ў гэтай вёсцы, добрая пэнсія ды кватэра ў горадзе!” Але нешта хочацца зрабіць, каб штосьці засталося. Во зараз першую жонку пахаваў, другую, але ёсьць добрая жанчына, маладзейшая за мяне год на 16 — а можа, я вазьму і ёй падарую, што збудаваў?! А карані мае ў вёсцы — да 20 год жыў, а пасьля ў правінцыі працаваў. А тут засталіся сады, шмат дрэваў-самасеек — клён, ясень, ліпа, дубы растуць. Атрымаўся дзікі парк. Яго я думаю акультурыць — сьцяжынкі-дарожкі, галінкі абрэзаць. А бусел побач з маёй хаткай на слупе кожны год, казалі, выводзіцца. Жыцьцё працягваецца...”