Вучыцца быць свабоднымі. Пра выбарчую кампанію ў Каардынацыйную раду як урок дэмакратыі

Добра вядома, што крытыкаваць заўсёды прасьцей, чым рабіць нешта канкрэтнае. Таксама прынята лічыць, што лепш зрабіць і пашкадаваць, чым не зрабіць і пашкадаваць.

У Беларусі няма парлямэнту і выбараў у парлямэнт. Але ёсьць беларуская дэмакратычная грамадзкасьць, якая мае патрэбу ў самаарганізацыі, прадстаўніцтве і пляцоўцы для прадстаўнічых дыскусій. Акурат такой, як Каардынацыйная рада.

У прынцыпе, для гэтага ўжо амаль 107 гадоў існуе Рада БНР, якая, фармальна кажучы, зьяўляецца не ўрадам у выгнаньні, а часовым парлямэнтам у выгнаньні. Яна зьявілася ў 1917 годзе як шматпартыйны прадстаўнічы орган, і раніцай 25 сакавіка 1918 году незалежнасьць Беларусі была абвешчаная ёю ня проста так, а пасьля цэлай ночы гарачых дэбатаў між рознымі фракцыямі. У абмежаваным фармаце Рада БНР выконвала функцыю прадстаўнічага органа беларускай экзыльнай антысавецкай грамадзкасьці і пасьля Другой сусьветнай вайны, калі радных дэлегавалі беларускія арганізацыі з розных краінаў. Фармальна магчымасьць дэлегаваць прадстаўнікоў у Раду БНР, паводле яе статуту, любая незалежніцкая беларуская арганізацыя мае і цяпер, толькі гэтая магчымасьць, наколькі можна меркаваць, мала каго цікавіць.

Канкурэнт Рады БНР, Беларуская Цэнтральная Рада, таксама была протапарлямэнцкім органам, чый маштаб дзейнасьці ў пасьляваенны час быў не асабліва меншы за маштаб дзейнасьці Рады БНР. БЦР таксама яднала прадстаўнікоў беларускіх арганізацый з многіх краінаў, але перастала існаваць у дзевяностыя. Ёй праз абставіны свайго стварэньня ў Менску ў 1944 годзе не было як ператварыцца і ў музэйную каштоўнасьць.

Сёньня, у 2024 годзе, ёсьць Сьвятлана Ціханоўская як абраная прэзыдэнтка Рэспублікі Беларусь, падсправаздачная беларускаму грамадзтву, і як прынамсі прызнаная лідэрка беларускай дэмакратычнай грамадзкасьці. Але няма выразнага мэханізму і фармату гэтай падсправаздачнасьці. Такім мэханізмам, пры ўсёй зразумелай недасканаласьці, можа быць Каардынацыйная рада. Нават калі ў выбарах возьме ўдзел невялікая колькасьць людзей — хаця б некалькі тысяч — гэтага ўжо будзе дастаткова для легітымнасьці Каардынацыйнай рады. Гэта не парлямэнт Беларусі, гэта літаральна ўсяго толькі каардынацыйная рада апазыцыйных дэмакратычных сілаў. Але такую раду мае сэнс мець.

Цікава назіраць ужо на пракладзе Каардынацыйнай рады ўсе хваробы і хібы, якія чакаюць беларускі парлямэнтарызм.

Тут і спрэчнае зьняцьце кандыдатаў зь вельмі сумнеўных нагодаў.

Тут і недасканаласьць сыстэмы вэрыфікацыі выбарнікаў, і празьмерна эмацыйная рэакцыя незадаволеных гэтым ці іншымі дробязямі і ня дробязямі.

Тут і папулісцкія пэрсаналісцкія блёкі, калі назва «партыі» адкрыта ўключае імёны палітыкаў і галасаваць як быццам прапануецца не за праграму, а за канкрэтнага Івана Іванавіча, харошага і вядомага вам чалавека. І ўвогуле, усе гэтыя выбарчыя блёкі з назвамі «за ўсё добрае супраць усяго кепскага», зь якіх ты ніколі не зразумееш, а чаго гэтыя палітыкі, уласна, хочуць, хто тут сацыяліст, а хто нацыяналіст.

Тут і цьмяныя постаці, падобныя на махляроў, і былыя лукашысты сярод кандыдатаў. І гэта мы яшчэ не пабачылі, як будуць лічыцца галасы.

Трэба ўсьведамляць, што гэта роўна тая карціна, якая чакае беларускага выбарніка на першых дэмакратычных парлямэнцкіх выбарах, дзе будуць балятавацца дакладна такія ж самыя палітыкі. А калі гэтыя выбары адбудуцца цягам наступных гадоў хаця б дваццаці, дык у тым ліку і літаральна некаторыя з гэтых жа палітыкаў.

Беларусь калісьці будзе чакаць дзікі пэрыяд станаўленьня дэмакратыі — са скандаламі, чорным піярам, карупцыяй і бойкамі ў залі паседжаньняў. Гэта натуральна і непазьбежна, і праз гэта неабходна будзе прайсьці. І гэта, вядома ж, непараўнальна лепей, чым бутафорскі «Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь» часоў А. Лукашэнкі.

Калі ўжо цяпер, у паўцацачнай форме, беларусы змогуць убачыць усе гэтыя хваробы, здолеюць паглядзець у люстэрка на сваю палітычную культуру, гэта, вядома, не дазволіць перадухіліць усе гэтыя зьявы ў якімсьці будучым беларускім дэмакратычным парлямэнце. Але, магчыма, дасьць шанец прынамсі да іх хоць камусьці падрыхтавацца.

Сярод тых, хто балятуецца, ёсьць бясспрэчна годныя кандыдаты і палітычныя сілы з выразнымі каштоўнаснымі пазыцыямі. І ёсьць важны ўрок: на выбарах ніколі ня трэба шукаць ідэальнага мэсію сярод кандыдатаў — трэба ўзважваць і выбіраць з тых рэальных кандыдатаў, якія ёсьць.

Гэта, безумоўна, карыснае практыкаваньне. І, у адрозьненьне ад пытаньня ўдзелу ў лукашэнкаўскіх псэўдавыбарах, тут няма рызыкі паспрыяць легітымацыі аўтарытарнага рэжыму. Каардынацыйная рада ня будзе прызначаць вам падаткі і ўплываць на вашае жыцьцё больш, чым дазволіць узровень вашай цікавасьці да беларускай палітыкі.

Адзіны рэальны аргумэнт супраць удзелу ў гэтых выбарах — тэхналёгіі і бясьпека. Я не валодаю кампэтэнцыяй, каб ацаніць бясьпечнасьць працэсу галасаваньня, наколькі дадзеныя абароненыя ад трапляньня ў рукі рэжыму Лукашэнкі. Але я магу сабе ўявіць, што многім з выбарнікаў у гэтым пляне губляць, на жаль, ня так шмат што і засталося.

Каардынацыйная рада патрэбна, і выбары ў яе — карыснае, хай і не лёсавызначальнае (але хто гаворыць пра лёсавызначальнасьць?) практыкаваньне. Калі маеце магчымасьць, чаму б не паўдзельнічаць.

Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.