Аляксандар Лукашук, Прага Сёньня Вацлаў Гавэл, першы прэзыдэнт Чэхіі, даў эксклюзіўнае інтэрвію з нагоды падзеяў у Беларусі дырэктару Беларускай службы Радыё Свабода Аляксандру Лукашуку.
(Лукашук: ) “Спадар Гавэл, толькі што завяршыўся Форум-2000, на якім Вы старшынствавалі. Гэтая сустрэча лідэраў грамадзкай думкі розных краінаў прыняла рэзалюцыю з заклікам не прызнаваць вынікі выбараў і рэфэрэндуму ў Беларусі. Што менавіта азначае гэты заклік – абмежаваньне візаў, эканамічныя санкцыі, ізаляцыю?”
(Гавэл: ) “Мяркую, што пазыцыя, якую заняў Форум-2000, гэта перадусім маральны заклік да ўрадаў, каб над гэтым задумаліся, каб не давалі лукашэнкаваму рэжыму тую легітымнасьць, якую ён сам сабе надае, каб падвяргалі сумневу легітымнасьць рэфэрэндуму і тых выбараў, якая сапраўды вельмі-вельмі спрэчная. А гэта пазыцыя палітычная, да якой мы заклікаем праз такі маральны зварот. Палітычныя адносіны будуць справай канкрэтных урадаў, якія яны рэалізуюць праз сваю штодзённую палітыку. Думаю, што самае важнае – зноў і зноў рабіць відавочнай крытычную пазыцыю адносна такога роду кіраваньня, зноў і зноў салідарна падтрымліваць самым розным спосабам усіх вальнадумных людзей і дэмакратычную апазыцыю. З нашага досьведу мы ведаем, як гэта важна”.
(Лукашук: ) “Спадар Гавэл, вы сустракаліся зь беларускім пісьменьнікам Васілём Быкавым у Праскім Градзе”.
(Гавэл: ) “Так, так...”
(Лукашук: ) “Васіль Быкаў казаў, што дэмакратыя ня мае адэкватных сродкаў супраць таталітарызму. Першы кіраўнік незалежнай Беларусі Станіслаў Шушкевіч пасьля рэфэрэндуму заявіў, што выбарамі сытуацыю ў Беларусі не зьмяніць. На Вашу думку, што можа дэмакратыя супрацьпаставіць гвалту?”
(Гавэл: ) “Вядома ж, дэмакратыя ня мае гэткіх эфэктыўных і імгненна гатовых для ўжытку інструмэнтаў, каб змагацца зь нечым, што ёй не падабаецца, якія маюць аўтарытарныя і таталітарныя рэжымы, гэта натуральна. Тым ня менш, мне здаецца, што ўсё ж калі ўжо моцна прыцісьне, дык дэмакратыя звычайна ўмее бараніцца. Дзеля гэтага існуюць розныя сродкі. Але мне здаецца, што тут якраз вельмі важная міжнародная салідарнасьць, і я веру, што калі дэмакратычная апазыцыя або вальнадумныя людзі ў Беларусі будуць ведаць, што яны хочуць, і будуць аб''яднаныя, а перадусім калі заручацца міжнароднай салідарнасьцю, дык раней ці пазьней дасягнуць посьпеху”.
(Лукашук: ) “Спадар Гавэл, значная частка насельніцтва ў аўтарытарных, таталітарных дзяржавах падтрымлівае такія рэжымы – з розных прычынаў: пад уплывам прапаганды, з-за страху, з асабістай ці карпаратыўнай выгады. Што могуць у такой сытуацыі зрабіць тыя, кажучы Вашымі словамі, бясьсільныя, нязгодныя, каб дастукацца да астатніх?”
(Гавэл: ) “Гэта ня проста. Я магу гаварыць пра наш досьвед. У нас таксама большасьць народу хадзіла на выбары, выбіралі Нацыянальны фронт, а дысыдэнтаў лічыла нейкімі самотнымі блазнамі. Але ў таталітарных умовах, калі няма сапраўднага дасьледаваньня грамадзкай думкі, гэта не паказальнае ўяўленьне пра тое, што ў гэтым грамадзтве хаваецца. Ніколі нельга дакладна сказаць, і нехта потым будзе зьдзіўляцца, колькі ўсяго хавалася пад покрывам канфармізму такога грамадзтва”.
(Лукашук: ) “Спадар Гавэл, сёньня Ваш голас пачуюць слухачы Радыё Свабода ў Беларусі. Што Вы хацелі б сказаць ім у гэты дзень?”
(Гавэл: ) “Я іх сардэчна вітаю! Жадаю ім, каб жылі ў большай свабодзе, чым жывуць, але адначасна глядзелі на сьвет аптымістычна і зь вясёлай думкай – гэта найбольшая зарука таго, што яны дасягнуць нечага як вольнадумныя грамадзяне”.
(Гавэл: ) “Мяркую, што пазыцыя, якую заняў Форум-2000, гэта перадусім маральны заклік да ўрадаў, каб над гэтым задумаліся, каб не давалі лукашэнкаваму рэжыму тую легітымнасьць, якую ён сам сабе надае, каб падвяргалі сумневу легітымнасьць рэфэрэндуму і тых выбараў, якая сапраўды вельмі-вельмі спрэчная. А гэта пазыцыя палітычная, да якой мы заклікаем праз такі маральны зварот. Палітычныя адносіны будуць справай канкрэтных урадаў, якія яны рэалізуюць праз сваю штодзённую палітыку. Думаю, што самае важнае – зноў і зноў рабіць відавочнай крытычную пазыцыю адносна такога роду кіраваньня, зноў і зноў салідарна падтрымліваць самым розным спосабам усіх вальнадумных людзей і дэмакратычную апазыцыю. З нашага досьведу мы ведаем, як гэта важна”.
(Лукашук: ) “Спадар Гавэл, вы сустракаліся зь беларускім пісьменьнікам Васілём Быкавым у Праскім Градзе”.
(Гавэл: ) “Так, так...”
(Лукашук: ) “Васіль Быкаў казаў, што дэмакратыя ня мае адэкватных сродкаў супраць таталітарызму. Першы кіраўнік незалежнай Беларусі Станіслаў Шушкевіч пасьля рэфэрэндуму заявіў, што выбарамі сытуацыю ў Беларусі не зьмяніць. На Вашу думку, што можа дэмакратыя супрацьпаставіць гвалту?”
(Гавэл: ) “Вядома ж, дэмакратыя ня мае гэткіх эфэктыўных і імгненна гатовых для ўжытку інструмэнтаў, каб змагацца зь нечым, што ёй не падабаецца, якія маюць аўтарытарныя і таталітарныя рэжымы, гэта натуральна. Тым ня менш, мне здаецца, што ўсё ж калі ўжо моцна прыцісьне, дык дэмакратыя звычайна ўмее бараніцца. Дзеля гэтага існуюць розныя сродкі. Але мне здаецца, што тут якраз вельмі важная міжнародная салідарнасьць, і я веру, што калі дэмакратычная апазыцыя або вальнадумныя людзі ў Беларусі будуць ведаць, што яны хочуць, і будуць аб''яднаныя, а перадусім калі заручацца міжнароднай салідарнасьцю, дык раней ці пазьней дасягнуць посьпеху”.
(Лукашук: ) “Спадар Гавэл, значная частка насельніцтва ў аўтарытарных, таталітарных дзяржавах падтрымлівае такія рэжымы – з розных прычынаў: пад уплывам прапаганды, з-за страху, з асабістай ці карпаратыўнай выгады. Што могуць у такой сытуацыі зрабіць тыя, кажучы Вашымі словамі, бясьсільныя, нязгодныя, каб дастукацца да астатніх?”
(Гавэл: ) “Гэта ня проста. Я магу гаварыць пра наш досьвед. У нас таксама большасьць народу хадзіла на выбары, выбіралі Нацыянальны фронт, а дысыдэнтаў лічыла нейкімі самотнымі блазнамі. Але ў таталітарных умовах, калі няма сапраўднага дасьледаваньня грамадзкай думкі, гэта не паказальнае ўяўленьне пра тое, што ў гэтым грамадзтве хаваецца. Ніколі нельга дакладна сказаць, і нехта потым будзе зьдзіўляцца, колькі ўсяго хавалася пад покрывам канфармізму такога грамадзтва”.
(Лукашук: ) “Спадар Гавэл, сёньня Ваш голас пачуюць слухачы Радыё Свабода ў Беларусі. Што Вы хацелі б сказаць ім у гэты дзень?”
(Гавэл: ) “Я іх сардэчна вітаю! Жадаю ім, каб жылі ў большай свабодзе, чым жывуць, але адначасна глядзелі на сьвет аптымістычна і зь вясёлай думкай – гэта найбольшая зарука таго, што яны дасягнуць нечага як вольнадумныя грамадзяне”.