25 студзеня 70-гадовы юбілей мог бы адзначыць артыст, бард, кінаактор Уладзімер Высоцкі. Ён не дажыў да сёньняшняга дня, сышоўшы ў лепшы сьвет у творчым росквіце, у 42 гады. Высоцкі стаў знакавай постацьцю яшчэ пры жыцьці, — насуперак намаганьням савецкай прапаганды. Апроч багатай песеннай спадчыны, Уладзімер Высоцкі пакінуў прыкметны сьлед у кінэматографе. І значная частка ягонага кінадосьведу наўпрост зьвязаная зь Беларусьсю.
Прапагандыстам Высоцкага ў Беларусі быў Тураў
Цягам паўтара дзясятка гадоў Уладзімер Высоцкі супрацоўнічаў зь беларускімі кінэматаграфістамі. Найбольш вядомыя стужкі зь ягоным удзелам — “Я родам зь дзяцінства” і “Вайна пад стрэхамі” рэжысэра Віктара Турава, “Саша-Сашанька” Віталя Чацьверыкова. Ён аўтар музыкі і песень да шэрагу фільмаў (“Сыны ідуць у бой” і г.д.), а песьня “На брацкіх магілах ня ставяць крыжоў” стала ледзьве ня гімнам вайны ў яе рэальных праявах.
У 1979-м, роўна за год да сьмерці Высоцкага, у менскім Доме афіцэраў з аншлягам прайшлі трохтыднёвыя гастролі Тэатру на Таганцы (Высоцкага менчукі пабачылі ў спэктаклях “Гамлет”, “10 дзён, якія ўскалыхнулі сьвет”, “Добры чалавек з Сэзуану”).
Рэжысэр Валеры Панамароў на той час ужо знаў Высоцкага, зь якім “шапачна” пазнаёміўся на пляцоўках “Масфільму”. А ўпершыню пра “зорку”, якая зазьзяла на паўпадпольных канцэртах у Маскве, Панамароў даведаўся ў сярэдзіне 1960-х студэнтам Тэатральна-мастацкага інстытуту:
“Рыхтаваўся яго выступ у Політэхнічным інстытуце. А ў нас якраз інтэрнат побач з галоўным корпусам БПІ. На жаль, на канцэрт ня трапілі, бо тэатральны інстытут проста туды не пусьцілі. Потым было яшчэ некалькі выступаў. У Беларусі яго лепшым сябрам быў Віктар Тураў. У яго здымаўся, адна зь першых роляў была якраз у “Я родам зь дзяцінства”. І калі тут ужо пабываў, у здымачных групах (пэўна, дзякуючы таму ж Тураву) зьявіліся бабіны. Як толькі паўза на пляцоўцы, гукаапэратар у перапынку “ўрубаў” Высоцкага. Усе балдзелі! Згадваю 1973 год, Наваполацак. Дабралюбаў здымае “Вуліцы без канца”. Хтосьці бегае і крычыць: “Нельга! Загадайце выключыць! Ён забаронены!”. А ні храна. Гукаапэратар уключае тонваген, на дах дынамік паставіць — да Полацку чуваць, ня тое што ў Наваполацку”.
Кінаапэратар Дзьмітрый Зайцаў быў побач зь Віктарам Туравым на здымках практычна ўсіх карцінаў. І пацьвярджае, што Высоцкі з задавальненьнем бываў у Беларусі, перадусім каб сустрэцца з Туравым. На экзатычным, як на тыя часы, “Сітраэне” жонкі Высоцкага, Марыны Ўладзі, яны часта праносіліся празь Беларусь транзытам у Францыю.
У Парыж — празь Менск і Наваградак
Пра сумесныя прыгоды і шумныя адзначэньні тых сустрэчаў узгадваюць дагэтуль — з-за гэтага Высоцкі мусіў нават на распараджэньне кіраўніцтва Тэатру на Таганцы дачасна пакінуць Менск падчас гастроляў у 1979-м. Высоцкі і Тураў былі амаль аднагодкамі. Тураў на 16 гадоў перажыў сябра:
“Кожны раз, калі ён ехаў у Парыж ці куды за мяжу, заўсёды заяжджаў у Менск. Гэта апроч здымкаў, калі тут фактычна жыў. З Туравым яны ўвогуле былі неразлучныя, вялікія сябры. Ён песьні пісаў для “Пункту адліку”. І Марына Ўладзі таксама песьню для “Пункту...” напісала. А ўвогуле, калі чалавек яшчэ жывы, людзі, можа, і не здагадваюцца, якая гэта асоба, і да яго ставіліся, як да іншых, хто хадзіў па калідорах студыі. Я яго ўжо чуў, ён быў у нас на “Альпійскай балядзе” на практыцы, песьню “На нэўтральнай паласе” мы ставілі на ўсе карцінкі горных лугавінаў. Але ўспамін пра першае знаёмства — Адэса, 1967 год. Мы выбіралі натуру і трапілі з Марухіным на пікнік на беразе мора. І вось калі падыходзілі, ён сьпяваў — такі хрыплы голас, такое гадкае выкананьне! Я ня вытрымаў ды і кажу: “Што гэта за [***] тут разрываецца?” Ён ужо быў “паддаты”, але тым ня меней...”
І хоць Высоцкі ў Беларусі бываў пераважна з вытворчых патрэбаў, ён не цураўся падкрэсьліваць: ягоныя продкі паходзяць зь Мяшчанскай слабады ў Маскве, ад XVII стагодзьдзя заселенай беларусамі (меркаваў, што карані — на Палесьсі). А вось беларуская прывязка ягонай жонкі Марыны Ўладзі больш рэальная: у часе транзыту празь Беларусь яны заяжджалі на Наваградчыну, на радзіму яе бацькі. А па руінах наваградзкага замка іх вадзіў вядомы гісторык і археоляг Міхась Ткачоў. І менавіта на Гарадзеншчыне, як сьцьвярджае Дзьмітрый Зайцаў, Тураў арганізаваў для сяброў “мядовы месяц”:
“Яны трапілі на возера Сьвіцязь. Нейкі час там правялі, потым расказвалі шмат гісторыяў пра іх з Марынай Уладзі. Як звычайна бывае, да іх там “падкочваліся” розныя элемэнты, з рознымі мэтамі. І калі потым ім казалі, што гэта Высоцкі — дык ніхто ня мог паверыць. Маўляў, адкуль тут Высоцкі? Бо вобразы, убачаныя з экрану, і чалавек у жыцьці — яны бываюць несумяшчальныя. Прынамсі, так здаецца людзям. Але там рознага хапала, тады Валодзя яшчэ і выпіваў моцна... А тое, што яны з Марынай там адпачывалі — дык гэта факт. Практычна Тураў зрабіў ім на Сьвіцязі такі своеасаблівы мядовы месяц”.
Падчас працы над дылёгіяй “Сыны ідуць у бой” і “Вайна пад стрэхамі” Уладзімер Высоцкі шмат кантактаваў з Алесем Адамовічам, па творах якога і ставіліся гэтыя фільмы. І калі ў “Сынах...” Высоцкі гучыць, то ў “Вайне...” ягоны голас цэнзура “зарэзала”.