У сапраўдных партызанаў няма свайго сьцяга — ну, хіба што нейкі «Вясёлы Роджэр» або варожая парцянка, наколатая на акрываўлены штых. Ён проста ня мае для іх значэньня: каму ў лясным гушчары патрэбны штандар? Магчыма, у гэтым прычына такой дзіўнай абыякавасьці беларусаў да нацыянальнай, дзяржаўнай дый любой іншай сымболікі. Якую дастануць, якую атаман выдасьць, такая няхай і будзе — а там разьбярэмся. Партызаны не залежаць ад формы, партызан — гэта чысты зьмест.
А ў тым, што большасьць беларусаў — партызаны і партызанкі, сумневу няма. «Толькі ў сэрцы трывожным пачую за краіну радзімую жах,» — напісаў некалі клясык. Прыгожа напісаў, пагаджаецца беларус. Нічога ня скажаш. Але ёсьць словы, здольныя выклікаць у беларуса значна больш удзячны водгук. «Толькі сэрцам пачую тваю песьню лясную...» — гэтая лясная песьня абуджае ў беларусе неўміручыя партызанскія інстынкты, якія дапамагаюць яму хавацца ад уладаў: як сваіх, так і чужых. Партызану любая ўлада — акупацыя.
Толькі вельмі наіўны чалавек або акупант здольны ўявіць сабе Беларусь часткай вольнай Эўропы або нейкай усходняй імпэрыі. Быць часткай чагосьці, апрача лесу (у шырокім сэнсе) — супярэчыць як партызанскаму сьветапогляду, так і партызанскаму ладу жыцьця.
Страшны сон акупанта — гарады Беларусі, топас якіх зьнявечаны партызанскімі знакамі-засечкамі. Лес, які захапіў Места. У гонар партызанаў названыя часопіс, футбольны клюб, станцыя мэтро, адзін з галоўных праспэктаў сталіцы, песьня НРМ і шмат іншых карысных і бескарысных рэчаў. Некаторыя сыходзяць у нябыт — зьяўляюцца іншыя. Можна яшчэ прыдумаць «Партызанскія» папяросы, прэзэрватывы, піражкі, пампэрсы... Партызанская тэма плястычная і падатлівая — у краіне партызанаў партызанскім можа быць усё, і гэта нікога ня зьдзівіць. Беларусь мае манаполію на слова «партызан» — часам здаецца, што гэта спрадвечна беларускае слова: пара ўздымаецца над алюмініевым чайнікам, недзе паблізу сушацца парцянкі, пара году толькі адна — восень, і ніякіх Парыжаў не існуе; ты — запісаўся ў партызаны?
Як партызаны беларусы адначасова вельмі анархічныя і вельмі патрыярхальныя. Яны за свабоду — але за свабоду на сваім лапіку зямлі, іншыя іх не цікавяць. На сваіх сотках, на сваім хутары, у сваім лесе. Там, дзе ўсё мусіць быць па-іхнаму. Па-іхнаму — гэта значыць, як найзручней. А найзручней — каб нічога не зьмянялася. Беларусы — эўрапейскія буры, якія зусім ня супраць жыць хоць пад шэра-бура-малінавым сьцягам, толькі б іх не чапалі. У кожнага ў душы — той самы «трафэйны шмайсэр». Калі ён раптам загаворыць — тут ніхто ня зьдзівіцца. Уся паваенная беларуская культура рыхтавала тутэйшага чалавека да гэтай песьні.
Калі беларуса прымусіць адрачыся ад сваёй партызанскай сутнасьці, ён перажывае вялізарны стрэс. І будзе ўздыхаць па страчаным лясным жыцьці. «Толькі мы, ды радзіма, ды балотны гушчар, помнім кожнага імя, знаем кожнага ў твар,» — у гэтых радках забранзавелага, а ўсё ж няшчаснага Пятра Глебкі, напісаных пасьля вайны, столькі настальгіі па партызаншчыне, што, здаецца, ён прамяняў бы ўсе свае пісьменьніцкія прывілеі, кватэру і ганарары на аўтамат, зямлянку і балота.
Галоўная партызанская доблесьць — талент да мімікрыі і маскіроўкі. Беларусы валодаюць ім дасканала, для іх гэта настолькі ж натуральна, як дыхаць. Напэўна, ніводнаму народу ў сьвеце не даводзіцца так часта прыкідвацца некім іншым, як нам. І ня толькі некім іншым — а часам наогул: нічым. Выдаваць сябе за нішто, рабіцца нябачнымі, няіснымі, зьніклымі ў імгле. А потым яны будуць чухаць патыліцы: чаму эшалёны гісторыі, якія імчалі па гэтым дзіўны краі, так і не даехалі ў пункт прызначэньня, ні на захад, ні на ўсход? Хто пусьціў іх пад адхон? Тут жа нікога не было: чыстая тэрыторыя, гатовая для засяленьня каляністамі?
Палітычнае супрацьстаяньне на Беларусі — таксама партызанскае. Адны партызаны супраць іншых. А за мяжой усё думаюць, як тут арганізаваць грамадзянскую супольнасьць і наладзіць дыялёг. Якія дыялёгі — калі пароль дзейнічае толькі да найбліжэйшага ляснога ўзгорка? Нам патрэбныя выключна правіянт і патроны — толькі дзеля іх і не губляецца сувязь зь Вялікай Зямлёй.
Партызан у беларусе невынішчальны; партызан у беларускай культуры — сам сабе аўтар, спажывец, мэнэджэр і крытык. Партызан — не стратэг, партызан — тактык. Перамога ня ёсьць яго мэтай, ён жыве сёньняшнім днём, яго задача — ацалець, своечасова адступіць і нанесьці ўдар тады, калі ніхто гэтага не чакае. Колькі разоў, адчуваючы сябе часткай партызанскай, падпольнай беларускай культуры, ты раптам з жахам заўважаў, што сьцены кнігарняў пачынаюць дрыжаць і расступацца, а на іх месцы вырастаюць да самага неба бярозы ў маскхалатах і гонкія сосны — і што ў руках у цябе ня кніга, а граната, якую трэба кінуць у акно якой-небудзь камэндатуры?
Усё, што ты можаш прапанаваць — гэта камары і балоты, качавое жыцьцё, таемныя сьцяжыны і ўмоўныя знакі. Замест наступу — вылазка, замест фронту — фронда, замест свабоды — сваволя. Прыяжджай да нас вучыцца, і карова, і ваўчыха, і жучок, і павучок.
А ў тым, што большасьць беларусаў — партызаны і партызанкі, сумневу няма. «Толькі ў сэрцы трывожным пачую за краіну радзімую жах,» — напісаў некалі клясык. Прыгожа напісаў, пагаджаецца беларус. Нічога ня скажаш. Але ёсьць словы, здольныя выклікаць у беларуса значна больш удзячны водгук. «Толькі сэрцам пачую тваю песьню лясную...» — гэтая лясная песьня абуджае ў беларусе неўміручыя партызанскія інстынкты, якія дапамагаюць яму хавацца ад уладаў: як сваіх, так і чужых. Партызану любая ўлада — акупацыя.
Толькі вельмі наіўны чалавек або акупант здольны ўявіць сабе Беларусь часткай вольнай Эўропы або нейкай усходняй імпэрыі. Быць часткай чагосьці, апрача лесу (у шырокім сэнсе) — супярэчыць як партызанскаму сьветапогляду, так і партызанскаму ладу жыцьця.
Страшны сон акупанта — гарады Беларусі, топас якіх зьнявечаны партызанскімі знакамі-засечкамі. Лес, які захапіў Места. У гонар партызанаў названыя часопіс, футбольны клюб, станцыя мэтро, адзін з галоўных праспэктаў сталіцы, песьня НРМ і шмат іншых карысных і бескарысных рэчаў. Некаторыя сыходзяць у нябыт — зьяўляюцца іншыя. Можна яшчэ прыдумаць «Партызанскія» папяросы, прэзэрватывы, піражкі, пампэрсы... Партызанская тэма плястычная і падатлівая — у краіне партызанаў партызанскім можа быць усё, і гэта нікога ня зьдзівіць. Беларусь мае манаполію на слова «партызан» — часам здаецца, што гэта спрадвечна беларускае слова: пара ўздымаецца над алюмініевым чайнікам, недзе паблізу сушацца парцянкі, пара году толькі адна — восень, і ніякіх Парыжаў не існуе; ты — запісаўся ў партызаны?
Як партызаны беларусы адначасова вельмі анархічныя і вельмі патрыярхальныя. Яны за свабоду — але за свабоду на сваім лапіку зямлі, іншыя іх не цікавяць. На сваіх сотках, на сваім хутары, у сваім лесе. Там, дзе ўсё мусіць быць па-іхнаму. Па-іхнаму — гэта значыць, як найзручней. А найзручней — каб нічога не зьмянялася. Беларусы — эўрапейскія буры, якія зусім ня супраць жыць хоць пад шэра-бура-малінавым сьцягам, толькі б іх не чапалі. У кожнага ў душы — той самы «трафэйны шмайсэр». Калі ён раптам загаворыць — тут ніхто ня зьдзівіцца. Уся паваенная беларуская культура рыхтавала тутэйшага чалавека да гэтай песьні.
Калі беларуса прымусіць адрачыся ад сваёй партызанскай сутнасьці, ён перажывае вялізарны стрэс. І будзе ўздыхаць па страчаным лясным жыцьці. «Толькі мы, ды радзіма, ды балотны гушчар, помнім кожнага імя, знаем кожнага ў твар,» — у гэтых радках забранзавелага, а ўсё ж няшчаснага Пятра Глебкі, напісаных пасьля вайны, столькі настальгіі па партызаншчыне, што, здаецца, ён прамяняў бы ўсе свае пісьменьніцкія прывілеі, кватэру і ганарары на аўтамат, зямлянку і балота.
Галоўная партызанская доблесьць — талент да мімікрыі і маскіроўкі. Беларусы валодаюць ім дасканала, для іх гэта настолькі ж натуральна, як дыхаць. Напэўна, ніводнаму народу ў сьвеце не даводзіцца так часта прыкідвацца некім іншым, як нам. І ня толькі некім іншым — а часам наогул: нічым. Выдаваць сябе за нішто, рабіцца нябачнымі, няіснымі, зьніклымі ў імгле. А потым яны будуць чухаць патыліцы: чаму эшалёны гісторыі, якія імчалі па гэтым дзіўны краі, так і не даехалі ў пункт прызначэньня, ні на захад, ні на ўсход? Хто пусьціў іх пад адхон? Тут жа нікога не было: чыстая тэрыторыя, гатовая для засяленьня каляністамі?
Палітычнае супрацьстаяньне на Беларусі — таксама партызанскае. Адны партызаны супраць іншых. А за мяжой усё думаюць, як тут арганізаваць грамадзянскую супольнасьць і наладзіць дыялёг. Якія дыялёгі — калі пароль дзейнічае толькі да найбліжэйшага ляснога ўзгорка? Нам патрэбныя выключна правіянт і патроны — толькі дзеля іх і не губляецца сувязь зь Вялікай Зямлёй.
Партызан у беларусе невынішчальны; партызан у беларускай культуры — сам сабе аўтар, спажывец, мэнэджэр і крытык. Партызан — не стратэг, партызан — тактык. Перамога ня ёсьць яго мэтай, ён жыве сёньняшнім днём, яго задача — ацалець, своечасова адступіць і нанесьці ўдар тады, калі ніхто гэтага не чакае. Колькі разоў, адчуваючы сябе часткай партызанскай, падпольнай беларускай культуры, ты раптам з жахам заўважаў, што сьцены кнігарняў пачынаюць дрыжаць і расступацца, а на іх месцы вырастаюць да самага неба бярозы ў маскхалатах і гонкія сосны — і што ў руках у цябе ня кніга, а граната, якую трэба кінуць у акно якой-небудзь камэндатуры?
Усё, што ты можаш прапанаваць — гэта камары і балоты, качавое жыцьцё, таемныя сьцяжыны і ўмоўныя знакі. Замест наступу — вылазка, замест фронту — фронда, замест свабоды — сваволя. Прыяжджай да нас вучыцца, і карова, і ваўчыха, і жучок, і павучок.
